Pokrywając podzespoły metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu przy wysokich temperaturach, chroniąc silnik przed korozją. Można dołożyć też do oleju inhibitory korozji. Dużo olej silnikowy ma także akcesoria w postaci środków czyszczących oraz dyspergujących, aby utrzymać silnik w czystości i zmniejszyć kreowanie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób murowany, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki są w stanie przenieść się w oleju, powodując większą erozję oraz zużycie kinetycznych części. Właśnie aby przefiltrować te cząsteczki istnieją filtry oleju. Pompa oleju, wyjście lub ewentualnie pompa zębata poruszana silnikiem pojazdu absorbuje się pompowaniem oleju przez filtr. Istnieją dwa typy filtrów, o pełnym przepływie i rozdwojonym. Dodatki do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na detale ruchome w silniku - sprawdź Dodatek do paliwa. Akcesoria przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy tworzy powłokę izolującą ruchome części, które się obok siebie znajdują. W ten sposób pomniejsza się otwarty kontakt, zużycie i tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. To naturalnie dzięki odpowiedniego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w momencie styku z gorącą powierzchnią, wchłania część ciepła, aby przemieścić go w inne miejsce, zazwyczaj do powietrza lub ewentualnie jakiegoś rodzaju odprowadnika. W silnikach benzynowych, górnolotny pierścień kompresji ma okazję narazić olej silnikowy na temperatury blisko 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień ma prawo wystawić silnik na temperatury powyżej 315 stopni Celsjusza.

Oleje silnikowe z lepszymi współczynnikami lepkości mniej się osłabiają w ogromnych temperaturach. Wypada zawsze zwracać uwagę na oznaczenie lepkości, które znajduje się na opakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych oraz 5 klas letnich. Istnieją też oleje całoroczne, jakie muszą jednakże spełnić kryteria letnie i zimowe.